Gilowice
Powierzchnia: 2819 ha
Ludność: 6081 mieszkańców
Sołectwa: Gilowice, Rychwałd
Strona internetowa: http://www.gilowice.pl/
Gmina Gilowice położona jest u stóp Beskidu Małego, we wschodniej części Kotliny Żywieckiej, wśród malowniczych wzgórz pokrytych łąkami i lasami. Miejscowość usytuowana jest w dolinie rzeki Łękawki, która wpływa do Jeziora Żywieckiego, natomiast Rychwałd zajmuje dolinę potoku Nawieśnik o dość stromych zboczach. Sołectwa gminy Gilowice należą do najstarszych zakątków Żywiecczyzny. Pierwsze zapiski o istnieniu Gilowic zamieszczone zostały w 1325 r. w spisie świętopietrza i w „Volumina Legum”. W tym bowiem roku została tutaj erygowana parafia, druga po żywieckiej. W 1. poł. XV w. właścicielami tutejszych miejscowości byli członkowie rodu Skrzyńskich, którzy niechlubnie zapisali się w dziejach, nękając ludność rozbojami. Po zawładnięciu rodu Komorowskich całą Żywiecczyzną utworzono tutaj tzw. państwo żywieckie, istniejące do 1608 r., kiedy to podzielono je na trzy części, tworząc trzy nowe „państwa”: żywieckie, suskie i ślemieńskie. W skład tego ostatniego wchodziły Gilowice wraz z jedenastoma okolicznymi miejscowościami. Wyjątkowe walory krajobrazowe, czyste powietrze, cisza i spokój oraz korzystne warunki turystyczno - rekreacyjne dają każdemu turyście możliwość atrakcyjnego i kreatywnego wypoczynku na łonie natury. Gmina oferuje kilka ciekawych tras turystycznych: w stronę północy na Pasmo Łysiny (779 m n.p.m.), na wschód na szczyt Na Płonem (822 m n.p.m.), od południa na pasma szczytów Łyski (640 m n.p.m.), Barutki (622 m n.p.m.) i Ostrego Gronia, zwanego potocznie Grodziskiem (634 m n.p.m.). Wszyscy chcący zatrzymać się w miejscowości na dłużej mogą skorzystać ze zróżnicowanej bazy noclegowej. Swoje usługi oferują m.in. Ośrodek Wypoczynkowy Beskidek (www.beskidek-gilowice.pl), zabytkowy Dwór Rychwałd (www.dwor-rychwald.pl) oraz Franciszkański Dom Formacyjno - Edukacyjny (www.fdfe.franciszkanie.pl). Naturalne uwarunkowania geograficzne miejscowości są atrakcją dla rowerzystów uprawiających górską oraz tradycyjną turystykę rowerową. Natomiast w sezonie zimowym dogodne warunki zachęcają do uprawiania narciarstwa biegowego.
Grapa Park czyli amfiteatr z zapleczem sportowym. To piękna, zadaszona scena wraz z kieszeniami scenicznymi, garderobami i szatniami, które jako całość stanowią doskonałą bazę do organizacji atrakcyjnych imprez kulturalnych i sportowych. Tuż obok znajduje się stadion z boiskami do gry w piłkę nożną (boisko główne i treningowe). Wyróżniającą ten teren sportową perełką jest zespół igelitowych skoczni narciarskich (skocznia młodzieżowa K-19 oraz skocznia mała treningowa, tzw. „pierwszego kontaktu ze skokami”, K-14), na których całorocznie odbywają się treningi i zawody w skokach narciarskich. Rozgrywane zawody zyskały miano ogólnopolskich, a nawet międzynarodowych.
Przydrożne zabytki sztuki sakralnej Gilowickie szlaki usiane są zabytkami sztuki sakralnej: kapliczkami, figurami przydrożnymi oraz pomnikami upamiętniającymi ważne wydarzenia z życia mieszkańców. W pobliżu gilowickiego kościoła stoi najstarsza kapliczka, pochodząca z 1730 r. Jest ona dosyć charakterystyczna, ponieważ została otwarta na cztery strony świata, czym przypomina latarnię morską. Na stromym zboczu miejscowego wzniesienia, zwanego „Komanią Górą”, przez które w odległych czasach wiódł najkrótszy szlak z Gilowic przez Rychwałd do Żywca, znajduje się figura Chrystusa Upadającego pod Krzyżem, uznawana przez historyków sztuki za najstarszą tego typu w Polsce. W gminie występują również kapliczki grotowe, wśród których warto wymienić kapliczkę na Bizoniówce. Została ona postawiona w latach 60. XX w. W niszy znajduje się figura Matki Bożej Fatimskiej.
Kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła w Gilowicach pochodzi z 1. poł. XVI w. Został przeniesiony z Rychwałdu do Gilowic w 1757 r. Świątynia wykonana jest z drewna w stylu gotyku śląsko-małopolskiego i zalicza się do zabytków klasy 0. Wnętrze kościoła wzbogacają: późnobarokowy ołtarz (1708), posągi Matki Bożej z Dzieciątkiem (XIV w.), ambona (1. poł. XVII w.) oraz ciekawe elementy architektoniczne.
Sanktuarium Maryjne w Rychwałdzie To kościół Franciszkanów pw. św. Mikołaja, pochodzący z XVIII w. Otoczony kamienistym murem, tworzy prostokąt, w którym są cztery wejścia: dwa bogatsze oraz dwa skromniejsze (od wschodu i południa). W północno-zachodnim narożniku muru znajduje się kaplica Biczowania Pana Jezusa, a w niej posąg Chrystusa u słupa. Druga kaplica, usytuowana w narożniku północno-wschodnim, to Wieczernik (obecnie kaplica MB Fatimskiej). 2 VIII1946 r. parafię i sanktuarium objęli ojcowie franciszkanie. Od XVII w. Sanktuarium Maryjne w Rychwałdzie jest celem licznych pielgrzymek z Żywiecczyzny, a także z innych stron naszego kraju oraz ze Słowacji.
Dwór w Rychwałdzie pochodzący z XIX w., znajduje się na południowym skraju wsi Rychwałd koło Żywca. O dworze w Rychwałdzie pod rokiem 1722 wspomina A. Komoniecki: „Folwark albo dwór we wsi Rychwałdzie nowo zbudowany, na Kępie wyniosły”. Zachowane do dziś klasycystyczne zabudowania dworskie powstały w latach 1831–34. Składa się na nie parterowy pałacyk w stylu klasycystycznym oraz ustawione prostopadle do niego zabudowania gospodarcze i pomieszczenia dla służby. W środku znajduje się obszerny dziedziniec. Wokół rozciąga się rozległy 2-hektarowy park dworski ze starodrzewiem. Oddalony od wsi dwór położony jest znacznie wyżej od niej (480 m n.p.m.). Obiekt został wpisany do rejestru zabytków. To wspaniały teren do spacerów i odpoczynku.
