Jeleśnia
Powierzchnia: 17 062 ha
Ludność: 13 474 mieszkańców
Sołectwa: Jeleśnia, Sopotnia Mała, Sopotnia Wielka, Korbielów, Krzyżowa, Krzyżówki, Pewel Wielka, Mutne, Przyborów
Strona internetowa: http://www.jelesnia.pl/
Gmina Jeleśnia położona jest w północnej części Beskidu Żywieckiego, w Kotlinie Żywieckiej. Przez teren Gminy przepływają rzeki Koszarawa i Sopotnia, a także liczne górskie potoki: Pewlica, Kamienna, Krzyżówka, Glinne. Gmina jest otoczona czterema pasmami górskimi: grupą Pilska (1557 m n.p.m.), Lipowskiej Góry (1324 m n.p.m.) i Romanki (1366 m n.p.m.) w centralnej, południowej i południowo-zachodniej części, Pasma Babiej Góry biorącego swój początek od przełęczy Glinne (809 m n.p.m.) na południowym wschodzie, Pasma Przedbabiogórskiego zwanego Jałowieckim oraz najmniejszego Pasma Pewelskiego na północnym wschodzie. Na terenie Gminy leży Pilsko, drugi co do wielkości (po Babiej Górze) szczyt w Beskidzie Żywieckim, ograniczony z jednej strony przełęczą Glinne, z drugiej natomiast Halą Cudzichową. Najwyższy punkt (1557 m n.p.m.) leży po stronie słowackiej, gdzie znajduje się krzyż, a pod szczytem biegnie granica państwowa. W podszczytowej części polskiej strony Pilska znajduje się schronisko PTTK na Hali Miziowej oraz zlokalizowana jest infrastruktura orczykowych wyciągów narciarskich. Na terenie gminy leżą trzy rezerwaty: Pilsko, Romanka oraz Pod Rysianką. Gmina Jeleśnia to doskonała baza wypadowa na szlaki turystyczne, co wiąże się również z tym, że oferuje ona bogatą i różnorodną bazę noclegową. W gminie kultywowane są lokalne tradycje – słynna jest ze swoich ozdób bibułkowych, a także drewnianych zabawek ludowych. Podczas tradycyjnego redyku (uroczystego wyjścia owiec na hale na wypas letni) można zobaczyć obrzęd mieszania owiec, który ma na celu uformowanie ze zwierząt będących własnością wielu właścicieli jednego stada. Ta impreza folklorystyczna organizowana jest zawsze w którąś majową sobotę i ma na celu promocję owczarstwa na Żywiecczyźnie. W gminie Jeleśnia miłośnicy historii II wojny światowej znajdą punkt oporu sił polskich składający się z dwóch grup bojowych: „Przyborów” i „Krzyżowa”, obejmujący pozostałości pięciu betonowych schronów.
Kościół pw. św. Wojciecha w Jeleśni Pierwszym kościołem w Jeleśni był kościół drewniany zbudowany w XV w. Spłonął w latach 20. XVII w., jednak w roku 1626 zbudowano nowy, murowany w stylu barokowym, którego patronem został św. Wojciech. Początkowo był to kościół jednonawowy. Pod koniec XVIII w. został powiększony przez dobudowanie naw bocznych i wieży. W świątyni znajduje się kilka cennych zabytków sztuki z XVIII w., m.in.: rokokowy ołtarz główny, chrzcielnica i ambona, dębowe konfesjonały, chór muzyczny, drewniane epitafium, kamienne kropielnice w kruchcie, dzwon na wieży, monstrancja. W czasie I wojny światowej Austriacy zarekwirowali dwa zabytkowe dzwony, a także piszczałki organów. Zwieńczenie ołtarza zdobi barokowe wyobrażenie Boga Ojca z witrażem przedstawiającym postać św. Wojciecha. W świątyni są również ciekawe zabytkowe obrazy, rzeźby i naczynia liturgiczne. Z kruchty prowadzą schody na chór, gdzie znajdują się organy piszczałkowe. Obok kościoła, wśród starych zabytkowych drzew, ostał się fragment dawnego przykościelnego cmentarza.
Stara Karczma w Jeleśni to jedna z ostatnich oryginalnych karczm w Polsce. Została prawdopodobnie wybudowana w XVIII w., ale być może postawiono ją znacznie wcześniej, nawet w XVI w. (mogli to zrobić pasterze wołoscy, którzy byli założycielami wsi Jeleśnia). W czasach zaboru austriackiego karczma stała się własnością Habsburgów, obecnie należy do Spółdzielni Turystyczno-Handlowej „Pilsko” i mieści się w niej restauracja i kawiarnia. Budynek pełnił początkowo funkcję leśniczówki, jako zajazd myśliwski na czas polowań i odpoczynku. Pomiędzy karczmą a kościołem św. Wojciecha znajduje się plac, który kiedyś był popularnym miejscem targowym na ważnym szlaku kupieckim, zwanym bursztynowym, łączącym Żywiec z Orawą. Karczma posiada konstrukcję wieńcową, podwale podtrzymuje solidna, gruba belka. Dach jest łamany, pokryty gontem z dymnikami. Wnętrze Starej Karczmy charakteryzuje góralski wystrój urozmaicony kompozycjami kwiatów z bibuły, z których słynie Jeleśnia, a w menu odnaleźć można typowe potrawy charakterystyczne dla tego regionu.
Częstymi gośćmi karczmy w XVII i XVIII w. byli zbójnicy, którzy grasowali w Beskidach, prawdopodobnie również okradając jej klientów, m.in. Jurek Fiedor, zwany Proćpokiem, ukarany za zbójectwo śmiercią i stracony w Kamesznicy.
Wodospad w Sopotni Wielkiej największy w Beskidach Zachodnich wodospad, położony na wysokości 620 m n.p.m., uznany za pomnik przyrody. W korycie potoku Sopotnia znajduje się wysoki na 10 m próg skalny, przez który przepływa woda skupiona w wąskiej rynnie skalnej. Spada ona po skośnie ustawionych warstwach piaskowca do wyrzeźbionego w dnie zagłębienia o głębokości do 5 m. Jest to rzadki przypadek wodospadu kataklinalnego, w którym warstwy skał opadają stromo, w tym samym kierunku co bieg wody.
