Rajcza

Powierzchnia: 13 142 ha

Ludność: 9094 mieszkańców

Sołectwa:  Rajcza, Rycerka Dolna, Rycerka Górna, Sól, Sól - Kiczora

Strona internetowa:  http://www.rajcza.pl/

Gmina Rajcza umiejscowiona jest w znacznej części na terenie Beskidu Żywieckiego. Niewielki jej fragment obejmuje również Beskid Śląski w jego południowo-wschodniej części. Wieś Rajcza leży w kotlinie, przez którą przepływa rzeka Soła. Od kotliny tej odbiegają doliny, w których położone są kolejne wsie tej malowniczej gminy. Największą atrakcją tych stron są malownicze obszary zachodniej części Beskidu Żywieckiego, noszącej nazwę Worka Raczańskiego. Każdy miłośnik górskich wędrówek chętnie odwiedzi Wielką Raczę, Przegibek lub Rycerzową, doceniając walory tej części Łuku Karpat. To tutaj możemy natrafić na pozostałości po dawnej puszczy karpackiej, odnaleźć ślady wielowiekowej kultury pasterskiej i odpocząć w tchnących niepowtarzalną atmosferą górskich schroniskach. Znaczna część tego terenu chroniona jest od kilku dziesięcioleci w ramach Żywieckiego Parku Krajobrazowego. Położone w dolinach wsie tej gminy są nie mniej ciekawe od otaczających je szczytów. Tutaj zachowały się bowiem liczne zabytki świadczące o wyjątkowości tych ziem i ich mieszkańców. Do największych atrakcji bez wątpienia należy położone w centrum Rajczy monumentalne Sanktuarium MB Kazimierzowskiej. Nieopodal kościoła znajduje się pałac powstały w 1. poł. XIX w., otoczony przez równie stary park. Miłośnicy techniki, a zwłaszcza kolejnictwa, chętnie zobaczą dworzec – pamiątkę po Galicyjskiej Kolei Transwersalnej, wszystkich zaś zapewne zainteresują źródła solankowe we wsi Sól, a także stojąca tam od wieków drewniana dzwonnica.

Dziewicza przyroda, dziesiątki kilometrów szlaków, ciekawe zabytki i doskonale przygotowana infrastruktura turystyczna czynią gminę Rajcza atrakcyjną o każdej porze roku.

Sanktuarium MB Kazimierzowskiej w Rajczy budowę świątyni w Rajczy zainaugurował w 1669 r. opuszczający raz na zawsze Polskę i udający się do Francji Jan Kazimierz. On to również podarował zdobiący do dziś kościół obraz MB Kazimierzowskiej. W roku 1674 stanął w Rajczy drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca i Kazimierza Królewicza, który następnie w latach 1886–90 został zamieniony na budowlę murowaną, łączącą style romański i gotycki. W 1997 r. kościół otrzymał status sanktuarium maryjnego i jest odwiedzany przez pielgrzymów z różnych stron kraju, którzy pragną oddać hołd Matce Bożej Kazimierzowskiej.

Zespół pałacowo - parkowy w Rajczy umiejscowiony jest w parku położonym obok drogi prowadzącej do Ujsół. Obecnie mieści się w nim zakład opiekuńczo-leczniczy. Budowla powstała w 1. poł. XIX w. dzięki staraniom ówczesnego właściciela tych ziem Anastazego Siemiońskiego. Gruntownych zmian w wyglądzie pałacu dokonał już w XX w. książę Władysław Lubomirski. To dzięki niemu dwór zyskał neorenesansowy charakter. To również za jego czasów pałac gościł wielu znanych twórców Młodej Polski, takich jak Karol Szymanowski czy Grzegorz Fitelberg. Pałac tętnił życiem i był znany w szerokich kręgach. W roku 1914 książę Lubomirski sprzedał pałac Stefanowi Karolowi Habsburgowi. Rezydując w Żywcu, arcyksiążę często przebywał w pałacu w Rajczy, organizując barwne życie kulturalne. Odbywały się tu liczne koncerty takich sław jak: Paderewski, Szymanowski, Fitelberg, Różycki, Rubinstein. W roku 1991 obiekt przekształcono w państwowy zakład opiekuńczo-leczniczy, a od 1999 r. mieści się tu samodzielny publiczny zakład opiekuńczo-leczniczy dla przewlekle chorych. Budynek otacza zabytkowy park ulokowany u podnóża wzgórza Compel. Zobaczymy tutaj piękne, pomnikowe lipy, dęby, sosny wejmutki, wiązy górskie czy jawory.

Wielka Racza szczyt w zachodniej części Beskidu Żywieckiego, leżący na granicy Polski i Słowacji. Jego niezalesiony wierzchołek wznosi się na wysokość 1236 m n.p.m. Ze szczytu można podziwiać rozległą panoramę Beskidu Żywieckiego, Śląskiego i Małej Fatry. Już przed II wojną światową pod szczytem powstało schronisko, które do dziś służy turystom. Na miejsce dotrzemy szlakami turystycznymi ze Zwardonia, Rycerki Kolonii, przełęczy Przegibek i słowackiej Oszczadnicy (Oščadnica). Wielką Raczę cechuje to, że las na jej stokach kończy się 150 m niżej w stosunku do innych gór w tym regionie. W wyniku tego szczytowa hala nie jest wytworzoną przez ludzi polaną, lecz ma pochodzenie naturalne. Na słowackich stokach powstał rezerwat Veľká Rača, który chroni pozostałości naturalnego boru jodłowo-świerkowego. Po południowej stronie góry powstał również duży kompleks narciarski o nazwie Snow Paradise.

Zabytkowa dzwonnica w Soli ta drewniana dzwonnica jest jednym z najatrakcyjniejszych zabytków w gminie. Jest to czworoboczna budowla o konstrukcji słupowej, powstała w 1837 r. Ściany są pochyłe, w części dolnej pokryte gontami, a w części górnej pionowo ustawionymi deskami, ozdobnie wycinanymi u dołu. Górna część, opatrzona ze wszystkich stron okienkami, naśladuje izbice wież kościołów drewnianych. Dach ma kształt niskiego ostrosłupa o wydatnym okapie, jest kryty gontem, z pazdurem i żelaznym krzyżem u szczytu. Dzwonnice tego typu służyły dawniej do informowania mieszkańców o klęskach żywiołowych.

Rezerwaty Butorza i Śrubita wielką atrakcją dla miłośników natury w gminnie Rajcza są dwa rezerwaty przyrody: Butorza i Śrubita. Rezerwat Butorza położony jest na wysokości 600–720 m n.p.m. w grupie Wielkiej Raczy na północnych stokach Rachowca, w Beskidzie Żywieckim.Został utworzony w 1961 r. i zajmuje powierzchnię 30,68 ha. Chroni 130-letni drzewostan – zdecydowaną większość powierzchni rezerwatu zajmuje dolnoreglowy bór świerkowo-jodłowy. Występujące w nim świerki zaliczane są do miejscowej, utrwalonej genetycznie odmiany tzw. świerka istebniańskiego. Strome stoki i dno parowu w centrum rezerwatu pokrywa zespół buczyny karpackiej z dorodnymi okazami jaworów. Runo rozwinięte jest tu bardzo bujnie. Obok żywca gruczołowatego występuje również żywiec dziewięciolistny. Śrubita to najstarszy rezerwat w Żywieckim Parku Krajobrazowym. Leży na terenie miejscowości Rycerka Górna, na wysokości 780–960 m n.p.m., w grupie Wielkiej Raczy. Obejmuje przyszczytowe partie północno-zachodnich stoków góry Bugaj w Beskidzie Żywieckim. Został utworzony w 1958 r. i ma powierzchnię 25,86 ha. Ochronie podlega starodrzew świerkowo-bukowo-jodłowy regla dolnego, będący pozostałością po pradawnej puszczy karpackiej, który tworzy typowa dla tutejszego regla dolnego przejściowa postać śląsko-żywiecka żyznej buczyny karpackiej. W  rezerwacie oprócz dorodnych buków rosną liczne stare jodły. Pod okapem starych drzew dobrze odnawia się buk. Rzadką rośliną jest występująca tutaj tocja karpacka. Pośród lasów rezerwatu swoje środowisko znalazły też takie gatunki roślin, jak przytulia wonna, gwiazdnica gajowa, paprotnik kolczysty, nerecznica szerokolistna, a także żywiec gruczołowaty, żywiec dziewięciolistny i żywiec cebulkowy oraz ziołorośla: omieg górski czy parzydło leśne. Oprócz zwierząt popularnych w beskidzkich lasach czasem zapuszcza się w te strony wilk. Poznanie tutejszej przyrody umożliwia także ścieżka przyrodniczo-leśna, rozpoczynająca się w Rycerce Górnej, nieopodal leśniczówki Leśnictwa Racza. Długość ścieżki wynosi ok. 6 km, co w warunkach tutejszego, górzystego terenu przekłada się namniej więcej 2 godz. wędrówki, nie licząc czasu przeznaczonego na podziwianie przyrody czy odpoczynek. Przy początku trasy znajduje się wiata, na pobliskim parkingu można zostawić samochód, a w sąsiedztwie rozpalić ognisko. Ścieżce towarzyszą tablice informacyjne. Pierwszy jej przystanek to „Szkoła leśna” z ekspozycją gatunkową. Kolejny przystanek, przy pomnikowych, 200-letnich wiązach, zapoznaje z różnymi formami ochrony przyrody. Następne stacje zaznajamiają zwiedzających m.in. ze środowiskiem górskiego potoku, z gospodarką leśną i ochroną lasu. Ścieżka, po pokonaniu stromego stoku, wchodzi na teren rezerwatu, pełnego osobliwych okazów różnowiekowych drzew, dających pojęcie o wyglądzie dawnej puszczy karpackiej.

Jubileuszowy Krzyż Ziemi Żywieckiej Krzyż ten zwany jest również Krzyżem Milenijnym. Ustawiono go na szczycie Bendoszki Wielkiej (1144 m n.p.m.). Inicjatywa parafian z Rycerki pozwoliła na wystawienie konstrukcji ze stali szlachetnej o wysokości 23,5 m i rozpiętości ramion 9 m. Co ciekawe, krzyż ten jest wyższy o 8 m od słynnego krzyża na Giewoncie. Ideą powstania krzyża było uczczenie przełomu II i III tysiąclecia. Krzyż został poświęcony przez biskupa Tadeusza Rakoczego 16 IX 2000 r. przy udziale ponad 2000 wiernych.