Diagnoza grup defaworyzowanych na obszarze LGD

 

Osoby młode - młodzież gimnazjalna i młodzież do 30 roku życia

Liczba osób w wieku 15 – 29 lata na koniec roku 2013 wyniosła 26 446 wg GUS na terenie obszaru LGD, co stanowi ok. 22% ludności obszaru LGD. Jest to cała grupa społeczna. Dla młodzieży gimnazjalnej istnieje bardzo słaba oferta na interesujące zajęcia i szkolenia, które umożliwiałyby w przyszłości (poprzez rozwijanie talentów i zainteresowań tej grupy) wzmocnienie ich kompetencji i umiejętności na rynku pracy. Jedyną ofertę zajęć pozalekcyjnych dla młodzieży gimnazjalnej na obszarze LGD proponują Gminne Ośrodki Kultury, które działają tak naprawdę w centrach gmin i brakuje im środków - a co za tym idzie i kadry - na rozszerzenie swojej działalności. Opierając się na obserwacjach przeprowadzonych w poszczególnych gminach, a także kontaktując się z nauczycielami jak i samymi uczniami podczas przeprowadzonych debat młodzieżowych w gimnazjach z terenu LGD, zauważono, iż powinna zostać stworzona oferta na zajęcia pozalekcyjne, pozwalające rozwijać pasje dzieci na terenie ich własnych miejscowości bez konieczności dojazdu do miejsca zajęć – oferta spędzania czasu wolnego, dostosowana do specyfiki, zainteresowań gimnazjalistów z terenu poszczególnych gmin. Zajęcia te powinny pozwolić rozwijać młodym ludziom pasje, które w przyszłości mogą dać im podstawy do pozyskania atrakcyjnych zawodów i wyboru niestandardowych ścieżek rozwoju. Powinny również wpływać na kreatywne i innowacyjne spostrzeganie możliwości rozwoju i pracy.

 

Młodzież na każdym etapie edukacji (w tym również studenci) nie jest wystarczająco przygotowywana przez szkoły do podejmowania roli pracownika, do podejmowania decyzji i inicjatyw oraz realnego oceniania swoich  możliwości na rynku pracy. W większości młodzi ludzie nie wiedzą, jakiego rodzaju pracę chcieliby wykonywać, mają problemy z określeniem swoich umiejętności, dlatego tak ważne jest wsparcie tej grupy. Bezrobocie wśród młodzieży nie jest jedynie problemem braku pracy, ale także brakiem możliwości prawidłowego funkcjonowania społecznego i udziału w życiu społeczności lokalnej. Młody człowiek, który nie posiada pracy w zwiększonym stopniu jest narażony na demoralizację, nałogi i uleganie różnym patologiom. Osoba młoda bez pracy to osoba potencjalnie zagrożona wykluczeniem społecznym. Wejście młodej osoby na rynek pracy i jej pierwsze doświadczenia z tym związane często znamiennie wpływają na dalsze losy i ścieżki jej kariery zawodowej. Opierając się na przeprowadzonych wywiadach fokusowych nie można uogólniać trudności związanych z uzyskaniem przez absolwentów pierwszej pracy. Zarówno uczestnicy wywiadów fokusowych: przedsiębiorcy jak i pracownicy w GOPS z terenu LGD wskazywali na istnienie dwóch grup wśród osób młodych: do pierwszej zostały zaliczone te osoby młode, które wchodzą na rynek pracy szybko i z powodzeniem w postaci trwałego zatrudnienia, do drugiej grupy te osoby młode, dla których wejście na rynek pracy związane było z trudnościami, często nie do pokonania, co w efekcie kończyło się bezrobociem, przekształcającym się nawet w bezrobocie długookresowe. Wg opinii uczestników wywiadów fokusowych na szanse otrzymania pracy przez osoby młode wpływa cały szereg uwarunkowań wynikających z czynników obiektywnych, powiązanych z funkcjonowaniem rynku pracy, jak i subiektywnych – wynikających z samych zainteresowanych, środowiska, w którym żyją. Absolwenci szkół  mają trudny start zawodowy. Wynika to z przyczyn charakterystycznych dla całej grupy młodych osób wchodzących na rynek pracy po zakończeniu nauki w systemie szkolnym: brak ofert pracy, niedostosowanie kwalifikacji do potrzeb pracodawców, niewystarczające umiejętności w stosunku do oczekiwań pracodawców, brak doświadczenia praktycznego, wykorzystywanie przez pracodawców braku doświadczeń dla oferowania gorszych warunków pracy itp. Trudności młodych absolwentów zwiększają się ze względu na niedopasowanie kwalifikacji formalnych do ofert pracy. Analizując dostępne statystyki dotyczące aktywności zawodowej młodych osób na terenie LGD, zauważono, iż zarejestrowani bezrobotni bez stażu pracy w 2013r. na obszarze LGD stanowili grupę liczącą 1 234 osoby(co stanowiło prawie 15% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych na obszarze LGD w 2013r.), w tym 699 kobiet. Co istotne, ta grupa osób bezrobotnych ma tendencję wzrostową, w 2007r. liczba osób bezrobotnych bez stażu pracy wynosiła 564, czyli ponad dwa razy mniej niż w 2013r.

 

Wykres 1. Bezrobotni zarejestrowani bez stażu pracy wg płci na obszarze LGD „Żywiecki Raj” w latach 2007-2013.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL z dn. 31.07.2015r. na dzień 31.12.2013r.

 

Analizując grupę osób bezrobotnych wieku 18-24 pozostających bez pracy przez okres dłuższy niż 6 miesięcy w latach 2008-2013 również zauważono tendencję wzrostową w latach 2008-2012. W 2008r. liczba osób bezrobotnych 18-24 pozostający bez pracy przez okres dłuższy niż 6 miesięcy wyniosła 191 osób (121 kobiet). W 2013r. nastąpił nieznaczny spadek w stosunku do 2012r. i ilość osób bezrobotnych wyniosła na koniec 2013r. 617 osób (346 kobiet).

Wykres 2. Bezrobotni w wieku 18-24 pozostający bez pracy przez okres dłuższy niż 6 miesięcy w latach 2008-2013 na terenie powiatu żywieckiego – gminy wiejskie

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL z dn. 31.07.2015r. na dzień 31.12.2013r.

 

Bezrobocie wśród absolwentów szkół to efekt wyboru tradycyjnych ścieżek edukacyjnych dokonywany pod wpływem rodziny, szkoły, poradnictwa zawodowego. Ogranicza to możliwość uzyskania pracy ze wglądu na niewystarczającą dostępność ofert pracy w zawodach najbardziej popularnych. Gorsza pozycja absolwentów na rynku pracy wynika także ze słabszego wykształcenia postaw sprzyjających rozwojowi własnej przedsiębiorczości – więcej młodych osób wybiera pracę zależną niż pracę na rachunek własny. Wybory absolwentów kształtowane są przez rodzinne i pozarodzinne uwarunkowania ścieżek edukacyjnych. Rodzina odgrywa ważną rolę również na etapie szerszego przygotowania do wejścia na rynek pracy (wspiera uzyskanie dodatkowych umiejętności), kształtowania postaw sprzyjających aktywności ludzi młodych na rynku pracy oraz w bezpośredniej pomocy w uzyskaniu pracy. Lepsza pozycja na rynku pracy zależy również od indywidualnych starań: zdobywanie doświadczeń zawodowych w drodze praktyki w okresie nauki, skłonności do dostosowania swoich kwalifikacji i rozszerzenia umiejętności stosownie do wymogów rynku pracy, prezentowanie postaw sprzyjających mobilności zawodowej, edukacyjnej i przestrzennej. Uzyskane tą drogą umiejętności stanowią ważny atut w wyborze pracownika przez potencjalnych pracodawców.

 

Kobiety wchodzące/powracające na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dziecka.

Kobiety wchodzące/powracające na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dziecka to grupa kobiet, które odbyły urlop macierzyński lub wychowawczy i planują powrót na rynek pracy posiadając dziecko do lat 7, jednak nie mają zatrudnienia. Grupa składa się z kobiet, które bądź to same zwolniły się ze względu na poród i opiekę nad małym dzieckiem, bądź to zostały zwolnione z zakładu pracy i w ostatnim czasie zajmowały się wychowywaniem dziecka. W grupie tej znajdują się również kobiety, które dopiero wchodzą na rynek pracy po urodzeniu i wychowaniu dzieci. Okres pozostawania bez pracy jest dla osób z tej grupy istotną luką w życiu zawodowym i edukacyjnym. Niestety LGD nie posiada danych dotyczących wielkości grupy. Badając potrzeby tej grupy LGD przeprowadziło krótkie wywiady indywidualne i wywiad grupowy. Badanie ściśle wiązało się z sytuacją osób badanych – przedstawicielki tej grupy chętnie wzięły w nim udział ponieważ wiązało się ono bezpośrednio z sytuacją wychowywania dzieci. Do grupy tej dotarto „metodą śnieżnej kuli” (jedna badana osoba wskazała następną osobę z tej grupy).

 

Występujący w całej Polsce niż demograficzny oraz migracje za pracą, które także dotykają obszar LGD powodują konieczność podjęcia działań w kierunku pracujących młodych kobiet w trosce o demograficzną przyszłość społeczeństwa. Decyzje kobiet o przesuwaniu na później posiadania dziecka oraz wyjazdy do pracy za granicę wielu młodych kobiet niosą za sobą długookresowe i wymierne skutki społeczne. Podczas przeprowadzonych wywiadów fokusowych z młodymi mamami oraz pracownikami GOPS z terenu LGD, zdiagnozowano kilka problemów dotyczących tej grupy społecznej, m.in. zauważono, iż sztywna organizacja czasu pracy i niedostatek opieki instytucjonalnej to główne czynniki powodujące trudności w łączeniu pracy zawodowej i opieki nad dziećmi. Na obszarze LGD nie ma publicznego żłobka (jedyny jaki istnieje znajduje się w obszarze miejskim, w Żywcu i oferuje ok. 100 miejsc), w 2013r. na obszarze LGD funkcjonował jeden klub dziecięcy oferujący 45 miejsc.

 

Opierając się na Raporcie MPiPS z 2007 roku (badania przeprowadzone na reprezentatywnej grupie 978 kobiet) „Wieloaspektowa sytuacja kobiet na rynku pracy” można wskazać jedynie kilka istotnych cech tej grupy: ciągle podnosi się wiek kobiet zachodzących w ciążę, znaczna część kobiet nie wykorzystuje urlopów wychowawczych, a częściej z prawa do pełnego urlopu korzystają kobiety z niższym wykształceniem. Najczęstszą przyczyną korzystania
z urlopu wychowawczego w całości lub części okazuje się konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem. Szansa powrotu do pracy jest silnie uzależniona od poziomu wykształcenia kobiet, gdzie kobiety z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym częściej niż kobiety z wykształceniem średnim i wyższym przechodzą w stan bezrobocia lub bierności zawodowej, a także od statusu zatrudnienia w chwili urodzenia dziecka - rodzaju umowy o pracę. W grupie tej zdiagnozowano takie problemy jak: niechęć do podjęcia pracy w związku z wychowaniem dziecka, powstanie luki w życiorysie zawodowym powodującej brak ciągłości doświadczenia, wzrostu kwalifikacji, uczestnictwa w kształceniu ustawicznym, tzw. stygmatyzację, czyli brak chęci zatrudnienia „młodych mam” przez pracodawców. Ponadto grupę tę cechuje brak motywacji do podjęcia pracy i konieczność zapewnienia opieki nad dzieckiem. Chodzi tu nie tylko o kwestie zostawienia dziecka w przedszkolu czy żłobku, ale także o kwestie godzin pracy tych placówek, odbioru i dowozu dziecka z tych placówek, co na terenach wiejskich jest bardzo utrudnione. Powołując się na Raport „Wieloaspektowa sytuacja kobiet na rynku pracy” kobiety wskazywały najczęściej na ważność takich rozwiązań polityki rodzinnej jak preferencje dla płatnych urlopów wychowawczych dla rodziców oraz dla elastycznych formy czasu pracy. Wskazywano również na konieczność zwiększenia miejsc dla dzieci w żłobkach i przedszkolach.

 

Osoby niepełnosprawne

Osoby niepełnosprawne oraz ich rodziny stanowią znaczną część lokalnej społeczności, wymagającą szczególnego zainteresowania, różnych form wsparcia, pomocy i opieki. Na terenie obszaru LGD w 2002 r. wg Narodowego Spisu Powszechnego zamieszkiwało ogółem 16 587 osoby niepełnosprawne (8 308 kobiet, 8 279 mężczyzn). LGD nie posiada szczegółowych danych dotyczących liczby osób z niepełnosprawnością w powiecie żywieckim i poszczególnych jego gminach. Powołując się na jedyne dostępne źródło danych obrazujące w pewnym stopniu skalę zjawiska, niepozwalające jednak określić dokładnej liczby osób niepełnosprawnych - dane Powiatowego Zespołu ds. Orzekania
o Niepełnosprawności w Żywcu - w 2013r. było 528 do 16 roku życia i 1845 osób powyżej 16 roku życia zostało zaliczonych do stopnia niepełnosprawności prawomocnym orzeczeniem lub wyrokiem sądu. Do tej liczby należy jednak dodać liczbę osób, które uzyskały orzeczenie ZUS i KRUS, oraz osoby, które w 2013 miały aktualne orzeczenie wydane w latach wcześniejszych. Według danych z Ośrodków Pomocy Społecznej z terenu powiatu w 2013 r. pomoc z tytułu niepełnosprawności uzyskało 2107 osób. Na terenie powiatu żywieckiego wg danych PCPR w Żywcu 8 organizacji pozarządowych działa na rzecz osób niepełnosprawnych. Dane te nie odzwierciedlają jednak w całości skali zjawiska.

 

Niepełnosprawność można zdefiniować jako trwałą lub okresową niezdolność do wypełnienia ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszania sprawności organizmu, w szczególności powodującę niezdolność do pracy. Osoby niepełnosprawne to bardzo zróżnicowana grupa ze względu na rodzaj i stopień niepełnosprawności, a także fakt czy dana osoba jest niepełnosprawna od urodzenia czy stała jej niepełnosprawność wynika z wypadku lub rozwoju choroby. Rozróżniając niepełnosprawności możemy wyróżnić trzy stopnie niepełnosprawności znaczny, umiarkowany i lekki a także grupy osób: z niepełnosprawnością ruchową, z uszkodzeniami narządu wzroku, z uszkodzeniami narządu słuchu, z niepełnosprawnością intelektualną, z zaburzeniami psychicznymi, z niepełnosprawnością spowodowaną chorobą somatyczną (choroby układu krążenia, cukrzyca, choroby nowotworowe), ze sprzężoną niepełnosprawnością.

 

W 2013 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych osób niepełnosprawnych na obszarze LGD wyniosła 396 osób (w tym 171 kobiet) i stanowiła 6% osób bezrobotnych obszaru LGD. Sytuacja osób z niepełnosprawnością na rynku pracy jest niekorzystna, co obrazuje niski poziom aktywności zawodowej i relatywnie wysokie bezrobocie osób niepełnosprawnych. Taka sytuacja w efekcie rodzi wiele negatywnych zjawisk wśród osób niepełnosprawnych: pogłębia izolację i bezradność, utrwala postawy roszczeniowe wobec pomocy instytucji publicznych, utrwala negatywne stereotypy społeczne dotyczące pracy osób z niepełnosprawnością. Odwołując się do badania TNS OBOP 2002 tylko 5% pracodawców deklaruje chęć zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, świadczy to o poważnym problemie wśród pracodawców odnośnie zatrudniania osób z niepełnosprawościami. W firmach należących do otwartego rynku pracy udział zatrudnionych osób niepełnosprawnych stanowi nieco ponad 0,7 % pracowników ogółem.

 

Podczas wywiadu grupowego z przedsiębiorcami zauważono, iż pracodawcy na otwartym rynku nie są w ogóle przygotowani do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Począwszy od istniejących stereotypów, pogłębianych obserwowaną sytuacją na rynku, gdzie osoba niepełnosprawna postrzegana jest z założenia jako niepracująca, poprzez ograniczenia dostępu osób z niepełnosprawnością do rynku pracy w związku z istniejącymi barierami architektonicznymi i transportowymi, uniemożliwiającymi samodzielne poruszanie i przemieszczania się. Obejmuje to nie tylko osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich, ale również osoby poruszające się o kulach, czy też osoby starsze. Bariery architektoniczne stanowią ograniczenie w dostępie do firm otwartego rynku pracy, jak również w dostępie do szkół i placówek oświatowych na obszarze LGD. W efekcie następuje marginalizacja tej grupy osób – znaczna część osób w wieku produkcyjnym nie uczestniczy w pełni w życiu społeczno-zawodowym, stanowiąc jednocześnie znaczne obciążenie finansowe dla instytucji publicznych.

 

Podczas wywiadu grupowego z przedstawicielami organizacji pozarządowych działających na rzez osób niepełnosprawnych zauważono, iż stopień niepełnosprawności jest jednym z głównych czynników, który różnicuje aktywność zawodową osób niepełnosprawnych. Natomiast o intensywności oddziaływania niepełnosprawności na sposób życia człowieka w głównej mierze decyduje moment powstania niepełnosprawności oraz jej rodzaj, zakres i dynamika. Uczestnictwo w życiu zawodowym i społecznym osób niepełnosprawnych jest w znacznym stopniu niskie również ze względu na brak samodzielności tych osób, a także potrzebę pomocy innych osób. Zazwyczaj opiekę nad osobą niepełnosprawną w Polsce sprawuje najbliższa rodzina. Taka zależność wpływa na mobilność zawodową
i społeczną jednocześnie samej osoby niepełnosprawnej, jak i jej opiekuna/opiekunki. Generuje to powstawanie kolejnych barier - barier mentalnych w samych tych osobach i ich najbliższym otoczeniu, co w efekcie prowadzi do wycofania się
z wszelkiej aktywności społecznej i zawodowej. Jak zauważyli uczestnicy wywiadu fokusowego główną przyczyną takiej postawy jest strach przed zmianą dotychczasowej sytuacji i brak wsparcia dla tych osób. Zauważono również, że na obszarze LGD istnieje problem dotyczący osób, które stały się niepełnosprawne w wyniku wypadków czy też chorób. Takie osoby jak i ich najbliższe otoczenie poza wsparciem czysto medycznym i rehabilitacyjnym wymagają bardzo dużego wsparcia psychologicznego a co również istotne stworzenia warunków do integracji społecznej. Często osoby takie, aby mogły dalej normalnie funkcjonować – być aktywne zawodowo, muszą dostosować się do sytuacji - zmienić zawód lub stanowisko pracy takiej osoby musi zostać dostosowane do jej potrzeb. Podstawowym problemem osób niepełnosprawnych wg opinii przedstawicieli organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych jest fakt samej niepełnosprawności tych osób, a specyficzną potrzebą tej grupy jest zrównoważenie danej niepełnosprawności w stopniu pozwalającym na samodzielne życie i aktywność zawodową.

 

Niepełnosprawność to właściwość która wpływa, na standard życia i w zależności od nasilenia w niższym lub zwiększonym stopniu precyzuje funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie - stygmatyzuje. Stygmatyzacja w tym przypadku wg opinii przedstawicieli organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych wprowadza rodzaj dystansu ze strony „normalnego” otoczenia, ponieważ ta „inność” narusza porządek w świecie „normalności”. W konsekwencji takiej sytuacji osoby niepełnosprawne zmagają się brakiem pewności siebie, trudności w wiarygodnej ocenie własnych możliwości, niskiej asertywności i dużej zależności od otoczenia.

 

W LSR będą podejmowane takie działania, które umożliwią przełamywanie bariery gotowości do udziału osób niepełnosprawnych życiu społecznym i zawodowym, poprzez niwelowanie barier architektonicznych, zakup pomocy technicznych, maszyn, urządzeń umożliwiających osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie i ich obsługę, zapewnienie osobom niepełnosprawnym pomocy innej osoby – asystenta osoby niepełnosprawnej czy też instruktora pracy. Ważne jest również, aby wyrównywać szanse osób niepełnosprawnych w dostępie do edukacji, likwidować bariery mentalne związane z tendencją do generalizowania i tworzenia stereotypów, integrować ze społecznością lokalną.

 

Osoby powyżej 50 roku życia

Osoby 50+, które wg GUS na koniec 2013r. stanowiły 34% ludności obszaru LGD „Żywiecki Raj”. W większości osoby te nie są zrzeszone w żadnych organizacjach czy też grupach nieformalnych (kołach lub klubach seniorów). Na obszarze LGD działała Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów - Oddział Rejonowy w Żywcu,  w 2013r. wg danych GUS funkcjonowało 5 kół, klubów seniora, w których było zrzeszonych 620 osób. Niska aktywność zawodowa osób starszych powoduje szereg negatywnych konsekwencji, zarówno dla samych seniorów, jak i całego społeczeństwa. W 2013 r. na obszarze LGD osób bezrobotnych w wieku 55 lat i więcej było 1 093, w tym 590 osób pozostających bez pracy dłużej niż rok. Podczas konsultacji społecznych jakie odbywały się na terenie LGD, swoje opinie na temat wsparcia w szczególności tej grupy osób udzielali liczni przedstawiciele grup formalnych i nieformalnych seniorów. Wg opinii tej grupy przyczynami niskiej aktywności zawodowej powyżej 50 roku życia jest m.in. trudna sytuacja na rynku pracy, wysokie bezrobocie, trudne warunki gospodarowania i wysokie koszty pracy, które wpływają na niską podaż nowych miejsc pracy. Ponadto dynamiczny rozwój nowych technologii powoduje, że bardzo często pracodawcy pozbywają się osób powyżej 50 roku życia, które tych technologii nie znają. Podczas wywiadu grupowego z przedsiębiorcami zauważono, iż wśród potencjalnych pracodawców występuje również dużo stereotypów związanych z zatrudnianiem osób po 50 roku życia. Wg lokalnych przedsiębiorców osoby po 50 są mniej wydajne i wolniej pracują, a także więcej chorują i nie chcą podnosić swoich kwalifikacji, nie chcą się doszkalać – uczyć języków obcych, poznawać nowych technologii. Funkcjonujące stereotypy na temat starszych pracowników zniechęcają pracodawców do zatrudniania osób starszych. Osoby po 50 roku życia cechuje niski poziom kwalifikacji zawodowych lub nie dostosowane kwalifikacje zawodowe do potrzeb rynku pracy. Osoby starsze mają problem w poruszaniu się po rynku pracy i brakuje im także umiejętności z zakresu technologii informacyjno-komunikacyjnych.

 

W województwie śląskim proces starzenia się społeczeństwa postępuje najszybciej w kraju. Udział osób w wieku 60 lat i więcej w województwie śląskim stanowi 21,5 % całej społeczności województwa, także dynamika przyrostu liczby seniorów jest bardzo wysoka. Według prognoz GUS liczba ludności województwa do 2030 roku zmniejszy się o 12,6 %. Taka dynamika zmian jest bardzo znacząca na tle kraju, dla którego spadek populacji wyniesie 5,8 %. W województwie najliczniejszą grupę mieszkańców będą stanowiły osoby w wieku 52 lat, ale bardzo liczną grupą będą również osoby w wieku 77 lat, tak więc liczba osób w wieku o najwyższej aktywności zawodowej będzie nieliczna. Niezbędne jest więc podejmowanie działań mających na celu przedłużenia okresu pozostawania aktywnym zawodowo i społecznie, wykorzystania potencjału seniorów oraz ich godnego życia.